Στο έργο του ''Λακεδαιμονίων
Πολιτεία'' ο Ξενοφώντας επιλύει την απορία του, ύστερα από μεθοδική μελέτη
της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής των Σπαρτιατών, πως η Σπάρτη, που ήταν μια από
τις πιο ολιγάνθρωπες πόλεις της Ελλάδος, αναδείχθηκε η ισχυρότερη, ονομαστότερη
και πιο ευτυχισμένη. Αναμφίβολα αυτό οφείλεται στους σοφούς νόμους του νομοθέτη
Λυκούργου και στον πειθαρχικό λαό της. Ουσιαστικά η ''Λακεδαιμονίων Πολιτεία''
είναι η καταγραφή του νομοθετικού πλαισίου του Λυκούργου, που διέπει επί
αρκετούς αιώνες το δημόσιο και ιδιωτικό βίο της Σπάρτης, εφαρμοζόμενο
απαρέγκλιτα από τους Σπαρτιάτες, με ελάχιστες εκσυγχρονιστικές μεταρρυθμίσεις
στο ρου της ιστορίας.
Αρχικά, ο Ξενοφώντας εξηγεί πως ο υπέροχος σωματότυπος, το
κάλλος και η ρωμαλεότητα των νέων της Σπάρτης, οφείλεται στην αθλητική,
ελεγχόμενη διατροφικά και ερωτικά ζωή των νέων γονέων, καθώς και στο δικαίωμα
να επιλέγονται, έστω και χωρίς γάμο, οι ωραίες και ευπαρουσίαστες νέες, ή και
νυμφευμένες ακόμη, με τη συγκατάθεση ή
ανοχή τυχόν ηλικιωμένου συζύγου, για τεκνοποιία. Οι ωραίοι και ευσταλείς
γονείς θα αποκτήσουν κατά κανόνα ευπαρουσίαστα και υγιή τέκνα.
Εν συνεχεία περιγράφει το εκπαιδευτικό σύστημα της Σπάρτης,
με τον παιδονόμο και τους μαστιγοφόρους που προσφέρουν οργανωμένη δημόσια
παιδεία με γραμματική, μουσική και γυμναστική κοινή για κάθε Σπαρτιάτη και
επιβάλλουν αυστηρή πειθαρχία κατά τη διαδικασία της εκπαίδευσης μαζί με
ιδιαίτερη σκληραγωγία, σύστημα σαφώς διαφοροποιημένο από το αντίστοιχο των
Αθηνών και των λοιπών ελληνικών πόλεων, αφού στο επίκεντρο των επιδιώξεών του
ήταν να δημιουργήσει γενναίους και σκληραγωγημένους οπλίτες. Το εκπαιδευτικό
σύστημα της Σπάρτης επιβάλλει μεθοδευμένα λιτοδίαιτο βίο και επιτρέπει την
κλοπή, υπό την προϋπόθεση να μην συλληφθεί ο δράστης κατά την διάρκεια της
διάπραξής της.
Περιγράφοντας στη συνέχεια τη ζωή των νέων αναφέρεται για
την παιδεραστία, η οποία σχετίζεται με την παιδεία, αναγράφοντάς την ως σχέση
ανώτερου είδους, οποία περιορίζεται στο θαυμασμό των ψυχικών χαρισμάτων του
νέου και όχι στην επιθυμία του σώματος, η οποία είναι αυστηρά απαγορευμένη και
κολάσιμη.
Στην εφηβική ηλικία, το πολιτικοκοινωνικό σύστημα της
Σπάρτης προνοεί μεθόδους για την χαλιναγώγηση της νεανικής υπεροψίας, της
αλαζονείας και της έντονης εκδήλωσης της ερωτικής επιθυμίας και ευνοείται η
ροπή των νέων προς την αρετή με την καλλιέργεια πνεύματος ανταγωνισμού και
ισχυρής άμιλλας με τον θεσμό του ''ιππαγρέτη", οποίος στρατολογεί ανά ομάδες
εκατό Σπαρτιατών και με αυτή την επιλογή αναγκάζει τους αποκλεισμένους σε
συνεχή αγώνα για να αποδείξουν την αδικία του αποκλεισμού τους. Όταν οι έφηβοι
ενηλικιωθούν, εξακολουθούν να αθλούνται παράλληλα με την άσκηση του
οποιουδήποτε αξιώματός τους στο δημόσιο βίο, αντικαθιστώντας την οργανωμένη
άθληση με το κυνήγι, οποία εκγυμνάζει και διατηρεί σε ευεξία το σώμα.
Μετά ο Ξενοφώντας περιγράφει τα ομαδικά συσσίτια στη Σπάρτη
και τη λογική επιβολής τους με την αυστηρά ελεγχόμενη ποσότητα τροφής και οίνου,
έτσι ώστε άπαντες να αισθάνονται ομοίως πλούσιοι ή πτωχοί, αναφέρεται στην
ιδιαίτερη '' κοινοκτημοσύνη ", όχι μόνο στα υλικά αγαθά αλλά ακόμη και στα
τέκνα τους, στο πλαίσιο της ενάρετης αγωγής, και επεξηγεί τους λόγους για τους
οποίους ο Λυκούργος θέσπισε νόμους περιφρόνησης του πλούτου και πάταξης της
σύμφυτης τάσης για ιδιοκτησία. Πρωτεύον μέλημα των Λυκούργειων νόμων είναι η
ισότητα στην τροφή και στον τρόπο ζωής γενικότερα. Η συσσώρευση προσωπικού
πλούτου καθίσταται ανέφικτη εξαιτίας του ογκώδους νομίσματος και ο παράνομος ή
κρυφός πλουτισμός είναι ενέργεια αυστηρά τιμωρούμενη.
Η συγκεκριμένη θεωρία ζωής οδηγεί τους Σπαρτιάτες να
στρατεύονται αποκλειστικά στην ιδέα της συλλογικής ευμάρειας και προόδου.
Γενικά επιτυγχάνονται με τον ύψιστο βαθμό υπακοής στους άρχοντες της Σπάρτης,
με μια πειθαρχία που είναι φυσιολογική συναίνεση στο πνεύμα και την δράση των
εκλεκτών πολιτών που επιλέχθηκαν από τον λαό να ασκούν την εξουσία. Άλλωστε,
σύμφωνα με την παράδοση, η νομοθεσία του Λυκούργου, είναι επικυρωμένη από το Απολλώνιο
δελφικό ιερό.
Στον κώδικα αξιών που διέπει αυστηρά την Σπάρτη, οποία
ομοιάζει με διαρκές στρατόπεδο άσκησης της αρετής και της ανδρείας, πρωταρχική
θέση καταλαμβάνει ο ενάρετος βίος και ο ένδοξος θάνατος, σαφώς ανώτερα αγαθά
από την επονείδιστη ζωή, ενώ στην κοινωνική ιεραρχία παραχωρούνται δικαιώματα
ζωής και θανάτου στους γέροντες, οποίοι εμπνέουν απεριόριστο σεβασμό εξαιτίας
της σύνεσής τους και των εμπειριών ζωής στην συνεχή άσκηση της αρετής.
Ύστερα καταγράφει ο Αθηναίος ιστορικός την εξαιρετική
στρατιωτική οργάνωση της Σπάρτης, με την αυστηρή πειθαρχία, την επάρκεια
εξοπλισμών, την εντυπωσιακή επένδυση μάχης και τη συμπεριφορά του στρατού κατά
την διάρκεια των μαχών, στοιχεία τα οποία προκαλούν τον τρόμο στους αντιπάλους
τους και τους διασφαλίζουν την στρατιωτική υπεροχή.
Ωστόσο ο συγγραφέας αναφέρει πως συνολικά η οργανωτική δομή,
πολιτείας, διοίκησης, στρατού και αξιών έχει πληγεί αρκετά στην εποχή του με
καταλυτικές τροποποιήσεις, οι οποίες έχουν επιφέρει σημαντική αλλοίωση παρεκτρέποντας
το σπαρτιατικό πολίτευμα από την παραδοσιακή αρχική μορφή του. Μοναδικός
ανέγγιχτος θεσμός παραμένει ο βασιλιάς, όπως πρωταρχικά καθιερώθηκε από τον
Λυκούργο, αφού εξακολουθεί να προεξάρχει στις δημόσιες θυσίες και να κατέχει
την ηγεσία του στρατού σε όλες τις εκστρατείες, ενώ η ιδιωτική ζωή του ελάχιστα
διαφέρει από την ζωή των συμπολιτών του με κάποια θεσπισμένα προνόμια.
Ο Ξενοφώντας, αν και Αθηναίος, εκθειάζει την Σπαρτιατική
πολιτεία που εδράζεται σε ισχυρούς θεσμούς ισονομίας και ισοπολιτείας, καθώς
αδυνατεί να ανεχθεί την εκτέλεση του διδασκάλου του Σωκράτη από την
παρηκμασμένη Αθηναϊκή Δημοκρατία.
Εν κατακλείδι, ο Ξενοφώντας εκθειάζει τα σπαρτιατικά
ιδεώδη της ολιγάρκειας, της αυτοσυγκράτησης, της αυστηρής πειθαρχίας και του
εθνολαϊκού τρόπου ζωής, έναντι της διεφθαρμένης ηθικά και ηττημένης στρατιωτικά
πατρίδας του στον Πελοποννησιακό Πόλεμο από την Σπάρτη.
Γεώργιος Γκιούρας
ΛΑ.Σ.Ι.ΤΑ. Θεσσαλονίκης